Her birey yaşama bir aileye katılarak başlar. Birey aile içerisinde gelişimini sürdürürken kendisini bir sistem içerisinde bulur. Biz buna AİLE SİSTEMİ diyeceğiz.Peki bu sistem içerisinde nerler var?
Aile sistemi küçük çapta anne, baba ve çocuğu ifade ederken , geniş çaplı olarakta nineler, dedeler, teyze, amca ,dayı , hala, kuzen gibi bir topluluğun etkileşimi, iletişimi, rol paylaşımı, ev içi kurallları gibi durumları ifade eder. Öyleki bu sistem tamamen kişiler arası ilişki ve iletişime bağlıdır.
Ailede bir birey problem yaşadığı zaman, bu problem tüm aile üyeleri üzerinde farklı etkiler oluşturur. Örneğin ailedeki bir çocuğun ciddi bir rahatsızlıktan dolayı hastahanede yatmak zorunda kalması aile sistemi (düzeni) üzerinde bazı problemlerin oluşmasına neden olacaktır. İşte bu noktada ailenin bu problemle baş etme yöntemi, ailenin düzenini sağlıklı bir şekilde sürdürmesine veya sisteminin bozulup başka problemlerin oluşmasına neden olacaktır.
Öyleyse aileler problemli bir durumla karşılaştıkları zaman sistemlerini nasıl sağlıklı tutacaklar ?
Aileler sistemlerini bozacak problemlerle karşılaştıklarında aile içinde bu probleme işaret eden geri bildirim almaya başlarlar. Örneğin yeni bebek sahibi olan bir çift düşünelim. Bebek konusunda tecrübesi olmayan bu çiftimiz bebeğin ağlaması üzerine bir sorun yaşamaktadır. Baba eşini bebeği susturamamak ile suçlar ve eşler arasında çatışma çıkar. Böylesi bir durumda çift sorunu çözme yöntemi olarak sürekli tartışmayı seçerse muhtemelen ilişkileri gittikçe zedelenecek ve daha sıkıntılı bir sürece doğru ilerleyecektir. Sonuç olarak sağlıksız bir aile yapısı oluşacaktır. Eğer bu çiftimiz daha birbirine destek olacak , birbirlerini suçlamadan sorunun çözümüne odaklanacak olursa sorunu işbirliği içerisinde daha kolay şekilde çözecek aile dengelerini koruyacak önlemler alacaktır. Bu nokta sorunun algılandığı bu geri bildirimi doğru değerlendirmemiz ve soruna sorun olarak değilde 'Bu sorunu nasıl çözebiliriz' bakış açısıyla bakmamız gerekecektir.
Ailelerin sistemlerini sağlıklı tutmaları için önemli olan bir diğer konu ise aile üyelerinin birbirlerine ve ailelerinin bütününe olan bağlılığıdır. Sağlıklı bir ailede kişiler aile üyelerinin gelişimi için fedakarlıkta bulunurlar. Beraber zaman geçirmekten zevk alırlar. İyi günde ve kötü günde biribirlerine destek olurlar. Aile içerisinde sadakat vardır. Aile içinde küslük ve alınganlık gibi durumlar uzun sürmez. Tüm bunlar ailenin iç dinamiğini canlı tutar ve bir güven ortamı oluşturur.
Sağlıklı bir aile sistemi içerisinde karşılıklı sevgi, saygı ve övgü vardır. Sofradan kalkarken yemeği pişirene ellerine sağlık demekten çekinilmez. Başarılı olan bir aile üyesi başarısından dolayı takdir edilir, şımarır düşüncesiyle başarısızlılığını görmezden gelme davranışı sergilenmez. Kişisel şiddet ve kavga durumları yaşanmaz. Gergin bir ortam aile üyelerinin birbirlerine olan analyışlı yaklaşımıyla yumuşatılır.
Sağlıklı aileler birbirleri ile vakit geçirmek konusunda isteklidirler. Beraber geçirdikleri vakitten zevk alırlar. Beraber günü birlik piknikler, konserler, sinema, yürüyüşler gibi etkinlikler düzenlerler. Ve bu etkinlikleri sırf yapmış olmak için değil beraber paylaşımlar yaparak kişsel görüşlerini ifade ederek verimli bir şekilde gerçekleştirirler. Yani çocuğu ile parka çıkan bir baba çocuğunu oyun alanına bırakıp elindeki dergiyi okumaya koyulmaz. Bunun yerine çocuğu ile oyun alanında oynamayı tercih eder. Ölüm, yıldönümü, evlilik gibi aile için önem taşıyan zamanlarda birlik ve beraberlik içerisinde olurlar. Duygu, düşünce ve yaşam tecrübelerini paylaşarak aile bütünlüğü hissi içerisinde olurlar.
Sağlıklı aileler etkili iletişim örüntülerine sahiptir. Aile içerisinde sözel ve sözel olmayan ifadeler yargılayıcı, suçlayıcı , bastırıcı, küçük düşürücü bir tavırda sergilenmez. Odasını toplamayan bir çocuğa 'çok pasaklısın, ne dağınık bir insansın' demek yerine 'odan biraz dağılmış sanırsam beraber bir bakalım mı? İstersen sana toplamanda yardımcı olabilirim?' gibi teşvik edici bir tavır sergilenir. Aile üyeleri birbirlerini can kulağı ile dinlerler ve bunu beden dilleri ile de desteklerler. Dinleme esnasında göz teması kurarak konuyla ilgili geribildirimler verirler. İletişimlerine empatik ve anlayışlı bir düşünce yapısı eşlik eder. Söz almak için yarış, rekabet yaşanmaz. Herkes konuşması gerektiği zaman konuşabilir ve söz hakkı alabilir. Kimsenin sözü kesilmez. Konuşulan konu hakkında sessizliğe bürünülmektense aile üyeleri her konuyu açıkça ortaya koyarak adeletli bir şekilde tartışırlar.
Aile için üzerinde konuşulması zor olan konular açıldığında rahatlatıcı bir konuşma yapılır gerekli durumlarda konu üzerine mizahda bulunulur. Konu aile üyeleri üzerinde üzüntüye neden oluyorsa konu kapatılmaz aksine üzerine daha çok konuşularak çözüm aranır.
Aile içerisinde rollerin açık olması oldukça önemlidir. Bu roller net bir şekilde ve üzerine konuşularak belirlenmiştir. Ve bu roller bireylerin koşullarına uygundur. Örneğin büyük kız çocuğunun anne rolüne bürünmesi ve bu rolün kardeşlerce ablaya verilmiş olması, bu role hazır olamayn bir abla için sorun oluşturabilir. Bu nedenle roller kişilerin becerilerine uygun bir şekilde belirlenir.Sorumluluklar kişilerin özelliklerine göre verilir. Roller karşılıklı olarak değiştirilmeye elverişlidir ve esnektir. Gerekli durumlarda rol ve sorumluluk değişimi gerçekleştirilebilinir.
Sağlıklı ailelerde kuşaklar arası koalisyon yoktur yani dede ile baba ağız birliği yaparak evin küçük çocuğunun davranışlarını kendi dönemlerine göre değerlendirip, 'bizim zamanımızda...' diye başlayan cümleler kurararak yargılamalarda bulunmaz. Aile üyelerinin ilişki sınırları bellidir. Herkes anne,baba, dede, nine, kardeş ile nasıl bir iletişim sınırı koyması gerektiğini bilir. Yani çocuk babasına çocuğuymuş gibi davranmaz.
Ev kuralları aile üyelerinin ihtiyaçlarını karşılamaya yönelik belirlenmiştir ve duruma göre değiştirilebilinir esnekliktedir. Örneğin 16 yaşında iken eve giriş saati 8 olan bir çocuğun 25 yaşında işten geç çıkan bir genç olduğunda eve giriş saati aynı olmayacaktır.
Kriz durumlarının ele alınış şekli de aile sağlığı açısından oldukça önemlidir. Sağlıklı aileler beklenmedik bir durumla karşılaştıklarında 'eyvah bittik, mahvolduk' şeklinde sorunu ele almaktansa daha pozitif ve sağduyulu bir şekilde değerlendirme yaparlar. Aile içerisinde bir kayıp yaşandığı zaman bu durum açık bir şekilde ifade edilir ve tanımlanır. Mesela iflas etmiş olan bir baba iflasını aile üyelerinden gizlemektense her bir üyeyi karşısına alarak durumu açıkça anlatır ve değerlendirmeye sunar.
Buraya kadar bahsedilen konulardan da anlaşılacağı üzere sağlıklı bir aile yapısının sırrı, öncelikli olarak ailelerin birbirlerine olan bağlılığında, geliştirmiş oldukları etkili iletişim örüntülerinde, aile içi rollerin ve sorumlulukların açıkça belirlenmiş olmasında, aile içi kuralların aile sisteminin ihtiyaçlarını karşılamaya uygun olmasında, sonra ise ailenin sorunlara karşı bakış açısı ve geliştirdikleri çözüm yollarında saklıdır. Aile sistemimizin içerisinde bulunan ve belkide bir çoğunun farkında olmadığımız tüm bu etkenler aile sağlığımız üzerinde belirleyici durumdadır.
Sizlerde kendi ailenizi bu çerçevede değerlendirerek eksik olan gelişmesi gerekn konular üzerinde çalışarak aile sağlığınıza destekte bulunabilirsiniz.
Sağlıklı bir aile yaşantısı dileği ile ...
